(Scroll down for english) Iedereen gaat anders om met verdriet. Ook elke beelddenker zal uniek zijn in de beleving en verwerking van verdriet. Maar er zijn overeenkomsten. 

In de laatste dagen voor moeders dood, verstilden de beelden, verdwenen zelfs uit mijn hoofd. Wat overbleef waren rust en stilte. Zodat ik mij met alles wat ik nodig had aan het grote afscheid kon wijden. Eerst zakten ze naar de achtergrond. Er kwam een sluier voor. Niet veel later was er niets. Rust en stilte, geen bewegend, geen stilstaand beeld, geen geluid. Geen kleur. Blijkbaar neem ik afscheid in grijs, is verdriet in welke vorm dan ook, bij mij zwart wit. De leegte van een hangar ter omvang van 6 voetbalvelden. 

Pas na de begrafenis toen ik voor het eerst de deuren sloot in het volle besef dat ze niet meer thuis zou komen, kwamen de beelden terug. In vol ornaat. Zich opdringend in felle kleuren, grootse geluiden en meeslepende bewegingen. Had niet gehoeven hoor, maar het is zoals het is, ik ben zoals ik ben, het werkt bij mij zoals het werkt. Beelden staan voor gevoel, zijn gerelateerd aan emotie. De hangar is in het klein vergelijkbaar met mijn ‘neutraal’, mijn houding zonder oordeel zodra ik een cliëntje ontmoet. Dus het heeft een functie, het dient een doel. 

Gaat een beelddenker anders om met verdriet?

Ik denk van wel. Gevoelens kunnen bij iedereen heftig binnen komen, als dat ook nog eens gebeurt in beeld en kleur kan het overweldigend zijn. 

• Laat de beelden toe. Duw ze niet weg, laat ze hun plek innemen. Kijk ernaar. Speel het desnoods honderd keer af in jouw hoofd, als dat je helpt in het ordenen.
• Welk gevoel hoort erbij. Is dat gevoel van jou? In een omgeving met veel verdriet is het nog lastiger om te bepalen wat van jou is en wat van de ander. 
• Neem ruimte in. Bij persoonlijk verlies mag het best eens helemaal alleen over jou gaan. Hoe lief de verhalen geassocieerd met jouw verdriet ook kunnen zijn, laat je er niet door afleiden, laat het niet de plaats innemen van jouw verhaal. 
• Neem de tijd en doe het in je eigen tempo op je eigen manier. Veroordeel jezelf niet. Hoe je denkt dat het hoort is wat jij denkt dat anderen denken. En dus onbelangrijk.
• Kies ervoor jouw verhaal te vertellen, te verbeelden, ook al luistert er niemand.
• Luister naar je lichaam. Ook ons lijf reageert, ons lijf rouwt. Verbinding kwijt raken kan bij ons letterlijk pijn gaan doen als we er geen aandacht aan geven. 

Rouwen is geen chronologisch proces, daarom past het misschien wel goed bij ons. Het gaat van hoog naar laag en weer terug. Van gepassioneerde felle kleuren naar verstilde tinten grijs. 

In de leegte en de tijdloze rust van de hangar hield ik vaak haar hand vast tot ze “Morgen” zei. Dan luisterden we samen naar Strauss. Ooit had ik haar een vertaling gegeven. Zonder haast maar wel nieuwsgierig probeerde ik te ontdekken hoe dit lied haar raakte.

“Het is de hemel”,  zei ze, “en het is ook Kreta. Maar misschien is dat hetzelfde.” En na de volkomen wanstaltig loze prietpraat tijdens de kerkdienst bij haar uitvaart werd gelukkig elke onzin weggespoeld met haar muziek, de essentie van een leven. 

Und morgen wird die Sonne wieder scheinen, 
und auf dem Wege, den ich gehen werde, 
wird uns, die Glücklichen, sie wieder einen
inmitten dieser sonnenatmenden Erde… 

Und zu dem Strand, dem weiten, wogenblauen, 
werden wir still und langsam niedersteigen, 
stumm werden wir uns in die Augen schauen, 
und auf uns sinkt des Glückes stummes Schweigen… 

Mijn leven gaat door. Ik pak de draad weer op. Zet de tijd weer in beweging. Ik stoot mij nog aan lege plekken en koester mij tegelijkertijd in de weldadige stilte omdat elk lied gezongen is, elk woord gezegd, elk beeld bekeken.  

To stumble over empty spaces. 

Grief is different to each of us. Every visual spatial thinker will be unique in coping with loss. But there are similarities. 

During the last days before her death the images in my head became silent, in the end they disappeared. What remained were peace and quiet. In that way I was capable of devoting to the last goodbye. First the pictures faded out. A veil appeared. Not much later nothing was left. Peace and queit, no movement, not a single image. No sound. No colour. I say goodbye in grey. To me grief in what form it may be is black and white. The immense emptyness of a hangar with the dimensions of 6 soccerfields.  

Only after the funeral when I closed the hous for the first time fully aware she would not come home again, the images came back. In state. Entering in full colour with amazing sounds and touching movements. Did not ask for it, but it is what it is, I am who I am, it works for me as it works. My images are a feeling, are related to emotions. The hangar is related to my ‘neutral’, my open attitude towards a client. It serves a purpose, it has an important function. 

Do I grief different, being a  visual spatial thinker? 

I think I do. Feelings can enter our lives pretty intense but when this also happens in images, movements and colours it can be overwhelming.  

• Allow the images. Don’t push them away. Let them be. Look at them. Replay them as many times as you need inside your head. It is your way of making order out of chaos. 
• Whicht feeling does belong to it. Is it yours? When being around people who grief it can be difficult to determine what is yours and what is theirs. 
• Take up your space. When a personal loss happens it is ok to be selfish. How sweet and by times meaningful stories, associated with your grief can be, don’t let them distract you. Don’t let them replace your own story.  
• Take your time and pace in your own way. Don’t be judgmental to your self. How you think it should be could well be how you think others think it is supposed to be. And therefore unimportant. 
• Choose to tell your story in what way it appears, even if nobody is listening. 
• Carefully listen to your body. It reacts too, our body is mourning too. Loosing an important connection can hurt our bodies if we don’t pay attention to it. 

Grief is not chronological, therefore we might be good at it. It travels from high up to deep down. From passionate strong colours to silent shades of grey. 

In the void and the timeless peace of the hangar I hold her hand untill she said: ‘Morgen’. And than together we listened to Strauss. I once gave her a translation of this song. Without any hurry but curious I tried to figure out how this song touched her.  

“It is heaven”, she said, “and it is Crete. But that might be the same.” And after the utterly nonsense at the service during her funeral, everything was washed away by her musice, the essence of a life. 

Und morgen wird die Sonne wieder scheinen, 
und auf dem Wege, den ich gehen werde, 
wird uns, die Glücklichen, sie wieder einen
inmitten dieser sonnenatmenden Erde… 

Und zu dem Strand, dem weiten, wogenblauen, 
werden wir still und langsam niedersteigen, 
stumm werden wir uns in die Augen schauen, 
und auf uns sinkt des Glückes stummes Schweigen… 

My life goes on. I take up the thread of it. I will confirm again to the concept of time. I will stumble to empty space and at the same time I will entertain me with the pleasant peacefullness, because every song has been sung, every word is said and every image seen.